Niektóre przyczyny agresywnych zachowań kierowców

Może to być np. nadmierna prędkość, wykonywanie niebezpiecznych manewrów, zbyt bliskie podjeżdżanie do innych pojazdów, wykonywanie obraźliwych gestów, wulgaryzmy, krzyki czy nadużywanie klaksonu. Rzadsza, ale groźniejsza w skutkach jest tzw. furia drogowa, czyli fizyczna napaść na innych użytkowników ruchu drogowego, czasem z wykorzystaniem prowadzonego pojazdu albo innych dostępnych narzędzi. Dlaczego na drogach dochodzi do podobnych zachowań? Czy prowadzenie pojazdów sprzyja w jakiś sposób agresji?

Gniew i agresja

Zachowaniom agresywnym towarzyszy gniew. Gniew może, ale nie musi, prowadzić do wystąpienia agresji wobec innych. Pojawienie się gniewu zwiększa oczywiście ryzyko jej wystąpienia, gdyż zaburza „(…) przetwarzanie informacji i zdolności percepcji, a co za tym idzie, zwiększa ryzyko wystąpienia wypadku” [1]. Specjaliści zwracają uwagę, że gniew podczas jazdy jest trudniejszy do opanowania, gdyż [2]:

• kierowcy są anonimowi;
• inni użytkownicy dróg najczęściej nie są postrzegani jako ludzie, z którymi warto utrzymywać dobre relacje (w takim stopniu, jak np. z osobami znajomymi);
• dany użytkownik drogi może w ogóle (lub przez jakiś czas) nie być świadomy czyjegoś gniewu, co może prowadzić do nasilania się tej emocji;
• odległość pomiędzy pojazdami utrudnia komunikację, co może prowadzić do niewłaściwego odczytania zachowań współuczestników ruchu drogowego;
• trudniej o empatię, zrozumienie perspektywy innych.

Izolacja kierowców osłabia oddziaływanie norm, które hamują „niekulturalne” zachowania. Trudniej jest obrazić kogoś w sytuacji kontaktu „twarzą w twarz” niż pokazać wulgarny gest przez szybę samochodu. Warto też pamiętać, że u podłoża agresji może leżeć stan emocjonalny kierowcy, który nie ma związku z sytuacją na drodze, ale z jego życiem osobistym, np. stresogenna praca, konflikty małżeńskie.

Wiadomo także (co potwierdzają badania), że agresja powiązana jest z odczuwaną presją czasu i zagęszczeniem ruchu drogowego – pojawiającymi się korkami. Jednak już mniej oczywisty jest związek zachowań agresywnych z temperaturą powietrza. „Regiony, w których panują średnie wyższe temperatury, mają wyższy wskaźnik przemocy niż regiony, w których jest zimniej. Wskaźniki te są wyższe również w cieplejsze lata, miesiące i dni” [3]. Agresji na drodze sprzyja również hałas.

Uwarunkowania indywidualne

Skłonność do agresji związana jest także z czynnikami indywidualnymi, takimi jak impulsywność czy niecierpliwość. Co ciekawe, „zachowania agresywne zauważalne są częściej u kierowców, którzy traktują swój samochód jako integralną część siebie i przedłużenie własnego ja” [4]. Zachowaniom agresywnym na drodze sprzyja także duże zapotrzebowanie na stymulacje, czyli skłonność do poszukiwania wrażeń. Tacy kierowcy częściej niż inni nie zapinają pasów oraz decydują się na prowadzenie pojazdów będąc pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Zdarza się ponadto, że pojazd staje się ważnym potwierdzeniem pozycji czy dominacji kierowcy.

Płeć

W powszechnym przekonaniu kobiety jeżdżą bardziej ostrożnie niż mężczyźni, potwierdzają to także „twarde” dane „(…) badania dotyczące płci kierowców wykazujących skłonności do zachowań agresywnych w stosunku do innych uczestników ruchu, jak również statystyki prowadzone przez policję, dotyczące sprawców wypadków drogowych wskazują, iż w tych kwestiach zdecydowanie dominują mężczyźni” [5]. Naukowcy w różny sposób starają się tłumaczyć to zjawisko: uwzględniane są odmienne wzorce wychowania (socjalizacji) dziewczynek i chłopców, zależne od płci różnice w budowie mózgu, uwarunkowania temperamentalne czy dotyczące funkcjonowania poznawczego.

Wczesna nauka zachowań agresywnych

Powszechnie wiadomo, że dzieci uczą się poprzez modelowanie, czyli naśladowanie innych osób, w tym przede wszystkim rodziców. Zapewne mamy i ojcowie pragnęliby, aby dzieci naśladowały ich tylko wówczas, gdy zachowują się w sposób poprawny i zrównoważony. Niestety, pociechy naśladują swoich rodziców także wtedy, gdy ci reagują agresywnie. Innymi słowy, gdy rodzice prowadząc samochód są agresywni w obecności dzieci, te mogą odbierać to jako objaw „normalnego” zachowania na drodze i odtwarzać takie wzorce, gdy zostaną kierowcami. Mamy tu do czynienia z procesem automatycznym, często umykającym refleksji. Uczenie się sposobów reagowania zaobserwowanych u innych osób „(…) przebiega bardzo szybko, dlatego wystarczy niewiele przejawów agresji w ich otoczeniu, aby nauczyły się agresywnych zachowań” [6]. Rodzice powinni zwracać szczególną uwagę na to, jak zachowują się w obecności dzieci, ale także doskonalić umiejętność konstruktywnego radzenia sobie w trudnych, stresujących sytuacjach.

Opr. red.