Rola współpracy rodziców i nauczycieli w skutecznym wspieraniu nastolatków w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami

Przeczytaj w 4 minuty

Pojawienie się zachowań problemowych lub ryzykownych to często moment krytyczny w życiu nastolatka. W takich chwilach potrzebuje on mądrego, przemyślanego działania i wsparcia ze strony opiekunów (rodziców i nauczycieli), aby nie dopuścić do eskalacji tych zachowań i na czas je zatrzymać.

Dzieci i młodzież potrzebują dorosłych, którzy troszczą się o ich dobro, są zainteresowani ich losem. Dlatego rodzice i nauczyciele/specjaliści szkolni współpracują ze sobą, nie tylko po to, aby wspierać uczniów w edukacji szkolnej, ale i motywować ich do podejmowania prozdrowotnych decyzji życiowych. Gdy dziecko zachowuje się zgodnie z oczekiwaniami, prospołecznie, odnosi sukcesy, wtedy rodzice i wychowawcy chętnie kontaktują się ze sobą, wymieniają informacje. Inaczej bywa, kiedy pojawiają się sytuacje trudne – młody człowiek zachowuje się niewłaściwie, przekracza granice – nie respektuje zasad szkolnych i/lub rodzinnych, podejmuje zachowania ryzykowne.

Szczególnie w tych krytycznych momentach współpraca nauczycieli i rodziców jest podstawowym warunkiem efektywności działań, czyli pomyślnej dla ucznia interwencji profilaktycznej. Dorośli muszą więc działać wspólnie, tylko wtedy mają szansę skutecznie pomóc dziecku.

Każda szkoła jak najszybciej zawiadamia rodziców o niewłaściwym zachowaniu dziecka, np. gdy było agresywne wobec rówieśników, zaniedbało obowiązki szkolne bądź nauczyciel/wychowawca dowiedział się o eksperymentowaniu ucznia z substancjami psychoaktywnymi. W sytuacjach trudnych uruchomione zostają procedury szkolne, a jednym z elementów postępowania jest rozmowa z rodzicami dziecka lub nastolatka – omówienie sytuacji, znalezienie rozwiązania, ale również uzgodnienie konsekwencji, które uczeń powinien ponieść.

Idąc na spotkanie z nauczycielem po tym, jak nastoletnie dziecko sięgnęło po narkotyki czy w inny sposób przekroczyło granice, rodzic może przeżywać silne i trudne dla siebie emocje, takie jak: złość, lęk o dziecko, rozczarowanie jego zachowaniem, bezsilność, niepokój, poczucie winy. Uruchamiać wówczas mogą się różne zachowania służące radzeniu sobie z tymi przeżyciami, w tym unikanie konfrontacji z problemem. Zwykle trudno uwierzyć, że nasze dziecko, np. wzięło narkotyki czy było wobec innych agresywne. W reakcji na takie informacje może zrodzić się złość i gniew na nauczyciela/szkołę za przypisywanie dziecku czynów, które trudno przyjąć do wiadomości. To naturalny mechanizm obronny. Psychologiczne mechanizmy obronne (obrona „ego”)[1] można określić jako sposoby unikania i redukowania potencjalnie zagrażających sytuacji, uczuć, konfliktów wewnętrznych. Na ogół nie jesteśmy świadomi działania tych mechanizmów. W pewnym nasileniu występują praktycznie u każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą, są niezbędne, jednak niekiedy bardzo zniekształcają ogląd rzeczywistości. Łatwo wtedy może dochodzić do konfliktu, przerzucania odpowiedzialności za rozwiązanie problemu na inne osoby.

Zatem, co pomaga, a co przeszkadza w rozwiązaniu trudnej sytuacji dziecka? Jest kilka podstawowych warunków dobrej współpracy nauczycieli i rodziców:

  1. Czas i miejsce spotkania.
  2. Emocje i relacje międzyludzkie.
  3. Komunikacja interpersonalna.

Czas i miejsce

Na spotkanie z nauczycielem należy zarezerwować odpowiednio dużo czasu, by nie robić tego w pośpiechu i w tzw. międzyczasie (pomiędzy innymi swoimi obowiązkami). Ważne, aby obie strony mogły w spokoju porozmawiać o sytuacji dziecka.

Emocje i relacje

Warto pamiętać, że nauczyciel i rodzic stoją po tej samej stronie – ich celem jest troska o dobro dziecka i zapewnienie mu wsparcia. Gdy jako rodzice nie byliśmy świadkiem zdarzeń, które zostają nam opisywane, może być nam trudno uwierzyć, że nasze dziecko zachowało się niewłaściwie. Nastolatek/nastolatka mógł/mogła wcześniej przedstawić w domu sytuację zupełnie inaczej niż nauczyciel. Pod wpływem emocji łatwo jest uznać, że nauczyciel jest przeciwko dziecku i skupić się na bronieniu nastolatka/nastolatki. Taka postawa może spowodować, że nie zaangażujemy się w identyfikowanie problemu i jego rozwiązanie, a wrogo ustosunkujemy się do nauczyciela. Jednocześnie, jeżeli skupimy się na własnym niepokoju i poczuciu winy, i zaczniemy oskarżać siebie za zaistniałą sytuację, może być trudno skoncentrować się na problemie dziecka i szukaniu rozwiązania czy pomocy. Koncentrowanie się na złości i rozczarowaniu wobec nastoletniego dziecka „co on/ona znowu nawyrabiał(a)” może z kolei ukierunkować nasze działanie na chęć ukarania nastolatka/nastolatki, a nie na zrozumienie sytuacji i powodów, dla których dziecko użyło narkotyków czy przekroczyło inne granice.

Komunikacja interpersonalna

W procesie komunikacji interpersonalnej pomaga respektowanie granic własnych i cudzych, stosowanie komunikatów otwierających, mówienie o swoich emocjach i odwoływanie się do swoich obserwacji:

  • Mówienie o swoich uczuciach – dzielenie się z rozmówcą tym, co czujemy w danym momencie. Taki rodzaj wypowiedzi pomaga nie tylko zmniejszyć przeżywane napięcie, ale też pozwala nauczycielowi lepiej zrozumieć naszą sytuację i sprzyja porozumieniu.
    Przykładowy komunikat: „Kiedy pani opisuje to, co zrobiła moja córka, czuję coraz większy strach i złość. Przeraża mnie to, co się mogło stać”.
  • Opisywanie sytuacji – mówienie o tym, co się widzi i o tym, co się obserwuje. Taki rodzaj wypowiedzi daje drugiej osobie miejsce na wyrażanie swojego punktu widzenia, podzielenie się swoimi spostrzeżeniami. Dzięki temu dajemy jasny sygnał, że naszym celem jest zrozumienie sytuacji.
    Przykładowy komunikat: „Od jakiegoś czasu córka ma większe problemy w szkole, mniej się uśmiecha. Właściwie to mam wrażenie, że jest taka nieobecna”.

Jedno spotkanie z nauczycielem może okazać się niewystarczające do znalezienia rozwiązania. Czasami może to wymagać wprowadzenia określonych zasad i umów ze szkołą, np. wprowadzenia większej kontroli zarówno ze strony szkoły, jak i domu. Niekiedy może okazać się potrzebna specjalistyczna pomoc. Nauczyciel w takiej sytuacji powinien udzielić informacji, gdzie po taką pomoc można się zwrócić. Jeżeli uda się na spotkaniu ustalić zasady dotyczące dalszej współpracy dla dobra dziecka, należy tego dotrzymywać.