Zmęczenie i senność wśród kierowców zawodowych

Wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych może przyczyniać się do narastania zmęczenia i senności u kierowcy. Nie bez znaczenia jest jego stan zdrowia, styl życia i warunki pracy. Z badań europejskich wynika, że od 10% do 40% kierowców na krótko zasnęło za kierownicą w ostatnim roku przed badaniem [1]. Nie dysponujemy takimi badaniami w Polsce. Jednocześnie szacuje się, że nawet 50% kierowców przed długą trasą spało krócej, niż w dniach, kiedy nie planowali jazdy samochodem [2]. Badacze nie wyjaśniają przyczyn tego zjawiska. Niewykluczone, że skrócenie snu wiąże się ze stresem.

Uwarunkowania zmęczenia wśród kierowców zawodowych

Zawodowi kierowcy mogą odczuwać zmęczenie psychiczne spowodowane koniecznością skupiania uwagi przez cały czas pracy. Siedzenie i utrzymywanie określonej pozycji ciała przez wiele godzin prowadzi do osłabienia fizycznego. Skutkiem długotrwałej ekspozycji na zróżnicowane warunki (np. oślepiające światła, złe oświetlenie drogi) jest również zmęczenie wzroku. Warto dodać, że stres, na który narażeni są kierowcy zawodowi, może objawiać się wyczerpaniem emocjonalnym [3].

Nie tylko warunki drogowe, ergonomia pojazdu, zmieniające się warunki otoczenia i stres wywołują zmęczenie u kierowcy zawodowego. Mają na to wpływ również indywidualne cechy kierowcy, takie jak wiek, ponieważ wraz z wiekiem coraz szybciej pojawia się zmęczenie i coraz trudniej jest je znosić. Z drugiej strony istnieją badania, które dowodzą, że młodzi kierowcy mogą gorzej radzić sobie ze zmęczeniem z uwagi na brak doświadczenia w radzeniu sobie z nim przy jednoczesnym przecenianiu swoich możliwości [4]. Do pozostałych czynników indywidualnych należą: kondycja fizyczna i zdrowotna (np. otyłość, zażywane leki), rytm okołodobowy, ilość i jakość snu poprzedzające pracę. Co ciekawe, również temperament i cechy osobowości mają znaczenie dla pojawienia się zmęczenia: u osób ekstrawertycznych i skłonnych do poszukiwania doznań zmęczenie narasta szybciej [5].

W przypadku kierowców pokonujących długie trasy ważne ze względu na senność i zmęczenie są pora doby i czas jazdy. Dwie ostatnie godziny trasy, kiedy kierowca znajduje się blisko celu lub domu, sprawiają, że może decydować się na kontynuowanie jazdy pomimo narastającego zmęczenia [6]. Najtrudniejszy dla kierowców jest zazwyczaj okres pomiędzy godzinami 12.00 – 14.00, któremu towarzyszyć może poobiednie spowolnienie oraz 02.00 – 04.00, co jest związane ze spadkiem sprawności związanym z przebiegiem rytmu okołodobowego [7]. Gwałtowanie spada wówczas zdolność koncentracji uwagi.

Trzeba pamiętać, że zmęczenie i senność są naturalnymi reakcjami biologicznymi organizmu. Nie są wyrazem braku umiejętności czy profesjonalizmu kierowcy.

Co pomaga w zapobieganiu narastającego zmęczenia wśród kierowców zawodowych? [8]

Rekomendowane działania pracodawcy:

• właściwe organizowanie pracy, która obejmuje limity nadgodzin, czas kolejnych zmian, przerwy podczas pracy [9],
• zapewnienie wystarczającego poziomu zatrudnienia,
• zapewnienie pracownikom szkoleń z zakresu ochrony zdrowia, higieny snu i radzenia sobie ze zmęczeniem,
• przeprowadzenie badań przesiewowych obejmujących zaburzenia snu, w tym bezdech senny,
• zachęcanie do monitorowania zmęczenia przez pracowników,
• analizowanie danych z systemów monitorujących znajdujących się w pojeździe w celu wykrycia sygnałów zmęczenia/senności u kierowcy.

Co może zrobić kierowca:

• spać minimum 7-9 godzin,
• unikać przed podróżą i w czasie jej trwania ciężko strawnych i bogatych w cukry proste posiłków, które powodują senność,
• regularne pić wodę,
• obserwować i reagować na objawy zmęczenia i senności,
• unikać leków przeciwbólowych i antyalergicznych podczas pracy,
• wykonywać proste ćwiczenia fizyczne lub krótkie spacery podczas przerw w prowadzeniu pojazdu,
• wietrzyć pojazd,
• przestrzegać zasad dotyczących przerw,
• korzystać z 20- minutowych drzemek w ciągu dnia pracy,
• unikać alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,
• podejmować aktywność fizyczną poza pracą, co wpływa na poprawę wydolności fizycznej.

Opr. red.