Co mówić nastolatkom na temat zagrożeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych?

O zagrożeniach można rozmawiać już z małymi dziećmi, dostosowując treści oraz formę przekazu do możliwości poznawczych naszych dzieci. W rozmowach ze starszymi nastolatkami należy wyraźnie powiedzieć, że nawet będąc dorosłym należy pamiętać o sytuacjach, kiedy zachowanie trzeźwości jest bezwzględnie wymagane. Dotyczy to zwłaszcza kierowania pojazdami, podróżowania rowerami. Nie można także wsiadać do samochodu, jeśli jego kierowca jest pod wpływem alkoholu, narkotyków czy niektórych leków.

W codziennym życiu jest wiele okazji, żeby poruszyć temat używania substancji psychoaktywnych. Można odwoływać się do tego, co aktualnie dzieje się w świecie, do doświadczeń dziecka, do jego wyjazdów czy wyjść na koncerty, do poruszanych w mediach historii z życia idoli i celebrytów. Im bardziej naturalnie taka rozmowa zostanie przez rodzica zainicjowana, tym lepiej. Dorosłym wydaje się niekiedy, że wyjaśnienie dzieciom na czym polegają rozmaite zagrożenia oznacza, że będą o tym pamiętać. Prawda jest taka, że wiedza o zagrożeniach – szczególnie, jeśli nastolatek nie styka się z nimi na co dzień – jest bardzo „ulotna” i wymaga od czasu do czasu przypomnienia. Rodzice nie powinni bać się rozmów o narkotykach czy innych substancjach uzależniających. To nie jest tzw. wywoływanie wilka z lasu. Nastoletnia młodzież i tak prędzej czy później zetknie się z rozmaitymi, nie zawsze prawdziwymi informacjami na temat substancji psychoaktywnych upowszechnianymi w Internecie, być może także propozycjami sięgania po te substancje. Lepiej zatem, żeby to rodzice pomogli dziecku zapoznać się z rzetelną, opartą na badaniach naukowych wiedzą i udzielili konkretnych informacji.

Trzeba przy tym unikać moralizatorskiego tonu. Lepiej jest zachęcać dziecko do refleksji niż straszyć. Ważne, aby mówić w sposób jak najbardziej konkretny. Zamiast ogólnikowego twierdzenia, że narkotyki są szkodliwe, lepiej powiedzieć, że ich używanie może prowadzić do uszkodzeń dojrzewającego mózgu, a także wypadków, problemów w relacjach z najbliższymi osobami, kłopotów w nauce oraz problemów z prawem. W przypadku rozmowy z nastolatkiem należy zwracać uwagę, że substancje psychoaktywne oddziałują na dojrzewający organizm inaczej niż na organizmy osób dorosłych i ich używanie przez młodzież może powodować większe szkody.

Warto pamiętać:

• Nikotyna zawarta w papierosach, podobnie jak w e-papierosach ma większy wpływ na zdrowie nastolatków niż osób dorosłych. Powoduje zmiany w korze mózgowej, w części przedczołowej odpowiedzialnej za funkcje poznawcze, co prowadzi do problemów z utrzymaniem uwagi, pamięcią, kontrolą zachowania[1]. Palenie osłabia organizm, zwiększa problemy z układem oddechowym, działa niekorzystnie na wygląd: pogorszenie stanu skóry i jej wysuszenie, żółknięcie zębów. Producenci nie są zobowiązani do podawania składu liquidów, w których rozpuszczona jest nikotyna. Na stronie WHO możemy jednak przeczytać, że e-papierosy zawierają toksyczne związki, które mogą przyczyniać się do powstawania nowotworów. Związki te zwiększają także ryzyko chorób serca, układu krwionośnego, układu oddechowego, negatywnie wpływają na rozwój płodu.
• Alkohol to substancja toksyczna i ukończenie 18 lat nie oznacza, że można już bezpiecznie go pić. W niektórych krajach alkohol można kupić dopiero po ukończeniu 21 lat (USA) czy 19 lat (Kanada). Alkohol uszkadza komórki nerwowe tzw. szare komórki i istotę białą (połączenia międzykomórkowe odpowiadające za szybkość przesyłania informacji) w korze przedczołowej, która odpowiada za myślenie, pamięć, wyobraźnię, planowanie, podejmowanie decyzji, w hipokampie odpowiadającym za pamięć, oraz móżdżku, który odpowiada za zachowanie równowagi. Nadużywanie alkoholu może łączyć się z podejmowaniem ryzykownych zachowań seksualnych. Osoby pod wpływem alkoholu mogą także doświadczać przemocy lub stać się sprawcami przemocy czy zachować agresywnie.
• Posiadanie narkotyków i tzw. dopalaczy to przestępstwo. W przypadku osoby nieletniej (osoby, która nie ukończyła 17. roku życia) wiąże się to z takimi konsekwencjami jak: nadzór kuratora, umieszczenie w ośrodku wychowawczym np. Młodzieżowym Ośrodku Socjoterapii, Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym, zakładzie poprawczym. Po ukończeniu 17. roku życia odpowiada się przed sądem. W zależności od czynników takich jak ilość posiadanego narkotyku, dotychczasowa karalność, osobie oskarżonej grozi do 3 lat pozbawienia wolności.
• Nie ma czegoś takiego jak narkotyki miękkie i twarde, wszystkie mogą być groźne, a ich używanie może prowadzić do uzależnienia.
• Nigdy nie wiadomo co zawierają narkotyki, a zwłaszcza nowe narkotyki zwane potocznie „dopalaczami”. Pod tą samą nazwą mogą się zatem kryć różne substancje. Nie wiadomo także, jak te substancje oddziałują na organizm. Może to utrudnić udzielenie fachowej pomocy medycznej.
• Długotrwałe palenie marihuany czy haszyszu uszkadza korę mózgową, co prowadzi do problemów z pamięcią, koncentracją uwagi, rozwiązywaniem problemów. Może także prowadzić do apatii, zaniku zainteresowań, ograniczeniu kontaktów społecznych. Jej używanie może prowadzić do uzależnienia. Długotrwałe przyjmowanie dużych dawek marihuany/haszyszu przez osoby podatne może spowodować objawy psychotyczne[2].
• Bardzo niebezpieczne jest używanie substancji przez osoby kierujące pojazdami. Substancje psychoaktywne zaburzają postrzeganie, szybkość reakcji, ocenę sytuacji.
• GHB jest substancją bezbarwną, nie posiada smaku ani zapachu. Na imprezach, zwłaszcza kiedy są tam nieznane nastolatkowi osoby, nie można więc zostawiać szklanki z napojem bez nadzoru lub przyjmować poczęstunków od nieznajomych.

Rozmowy z nastolatkiem o substancjach psychoaktywnych powinny również obejmować ustalenie jasnych zasad bezpieczeństwa – np. można umówić się z dzieckiem, że idąc na imprezę powinno mieć zawsze włączony telefon, a jeśli zadzieje się coś niepokojącego – powinno od razu zadzwonić do rodziców. Można także ustalić, że nastolatek nie wraca z imprezy samotnie oraz nie zgadza się, by do domu odwiozła go nieznajoma osoba.