Psychiczne konsekwencje wypadku komunikacyjnego u dorosłych, dzieci i młodzieży

W przypadku niektórych osób może dojść do wystąpienia zespołu stresu pourazowego (ang. Post Traumatic Stress Disorder, w skrócie PTSD). PTSD nie rozwija się u każdego uczestnika wypadku drogowego. Dla wielu osób, które znalazły się w takiej sytuacji, otrzymanie odpowiedniego wsparcia od innych pomaga poradzić sobie z psychologicznymi konsekwencjami takiego wydarzenia.

Wypadki komunikacyjne są najczęstszą przyczyną wystąpienia zespołu stresu pourazowego w naszym kraju. PTSD dotyka osób, które doświadczyły skrajnie stresującego zdarzenia związanego z ryzykiem utraty życia lub zdrowia (własnego lub bliskiej osoby) lub też były świadkiem czyjegoś cierpienia albo śmierci. W odpowiedzi na przeżywane wówczas poczucie utraty kontroli, bezradności i przerażenia uruchamiane są mechanizmy obronne, które pozwalają na jakiś czas odsunąć od siebie te trudne emocje. Psychologicznych skutków traumy związanej z wypadkiem komunikacyjnym może doświadczać każdy jego uczestnik, także świadek, bez względu na obrażenia fizyczne czy udział w doprowadzeniu do tego dramatycznego zdarzenia. Osoba, która jest sprawcą wypadku, może dodatkowo borykać się z silnym poczuciem winy, które może utrudnić powrót do psychicznej równowagi. Prowadzenie pojazdu pod wpływem substancji psychoaktywnych jest czynnikiem dodatkowo obciążającym sprawcę wypadku. Jeżeli wymienione przeżycia nie zostaną wyrażone, mogą przyczynić się do pojawienia zachowań autodestrukcyjnych, problemów w relacjach z innymi osobami czy w życiu zawodowym.

Charakterystycznym objawem PTSD jest to, że choć traumatyczne zdarzenie minęło, uczestnik wypadku nie przestaje go przeżywać. Wypadek i towarzyszące mu gwałtowne emocje powracają w koszmarach sennych i natrętnych wspomnieniach. Okoliczności kojarzące się ze zdarzeniem mogą sprawiać, że pojawia się lęk lub wręcz przerażenie. Perspektywa jazdy samochodem, widok kluczyków, dźwięk klaksonu, mogą wywoływać u osoby doświadczającej PTSD ataki paniki objawiające się drżeniem, poceniem się i trudnościami z oddychaniem. U niektórych osób może dojść do częściowej amnezji – uczestnik zdarzenia nie jest w stanie odtworzyć jego istotnych elementów, ale nie uwalnia go to od przeżywania emocji związanych z wypadkiem.

Aby uwolnić się od traumatycznych wspomnień osoba, która doświadcza PTSD, unika wszelkiego rodzaju bodźców kojarzących się z wypadkiem: miejsc, czynności, przedmiotów, osób. To dezorganizuje jej codziennie życie.

Mimo prób zapomnienia o zdarzeniu stres jest nieustannie odczuwany. Powoduje zaburzenia snu, chroniczne zmęczenie, trudności z koncentracją, drażliwość, wyolbrzymienie reakcji na domniemane sygnały zagrożenia, problemy z układem trawienia (np. bóle brzucha, nudności) i ogólne osłabienie.

Traumatyczne zdarzenie może położyć się cieniem na całym życiu. Zdarza się, że uczestnik wypadku nie jest w stanie funkcjonować w rozmaitych rolach społecznych tak, jak przed zdarzeniem: uczyć się, pracować, prowadzić życie towarzyskie. Trudno mu jest wyjaśnić powody swojego zachowania innym, bo musiałby mówić o wypadku, a nie chce do tego wracać. Może czuć się emocjonalnie odrętwiały i coraz bardziej wyobcowany, nabrać przekonania, że jego życie zostało nieodwracalnie zniszczone.

Wiele z wyżej wymienionych objawów może pojawiać się również u osób, które doświadczyły wypadku, ale poradziły sobie emocjonalnie z tym zdarzeniem. W przypadku takich osób objawy samoistnie i dość szybko ustępują. Pomocna jest tu rozmowa o tym wydarzeniu z zaufanymi ludźmi. O zespole stresu pourazowego mówimy, gdy opisane objawy utrzymują się przez miesiąc lub dłużej.

Zespół stresu pourazowego u dzieci i młodzieży

Zespół stresu pourazowego dotyka także dzieci i młodzież. Nieletni uczestnicy wypadków komunikacyjnych, w porównaniu z osobami dorosłymi, mogą mieć większy problem z uświadomieniem sobie swojego stanu psychicznego oraz jego przyczyn, a także powiedzeniem innym, co myślą i czują. Dlaczego niezwykle ważna jest uważność i troska osób dorosłych z ich otoczenia.

Dzieci doświadczają stresu pourazowego podobnie jak dorośli, choć mogą też pojawić się objawy charakterystyczne dla najmłodszych, na które warto zwrócić szczególną uwagę. Do nich należą:

• odtwarzanie traumatycznych zdarzeń w zabawie,
• koszmary senne dotyczące wypadku, ale też inne sny z elementami budzącymi lęk, jak potwory, ratowanie siebie lub kogoś z zagrożenia,
• wzmożona drażliwość,
• przypisywanie sobie niezwykłych zdolności: przepowiadania różnych groźnych wydarzeń lub nawet bycia sprawcą takich zdarzeń,
• przekonanie, że czas się zatrzymał i zachowywanie się tak jakby na zawsze miały pozostać dziećmi,
• doświadczanie psychosomatycznych objawów stresu: bólów głowy, brzucha itp.

W przypadku nastolatków o trudnościach z radzeniem sobie z traumą wypadku komunikacyjnego mogą świadczyć także niespecyficzne objawy, jak:

• drażliwość przejawiająca się wybuchami złości lub płaczu,
• apatia i obojętność,
• problemy z koncentracją, pogorszenie ocen szkolnych,
• wagary,
• porzucenie dawnych zainteresowań, celów życiowych i relacji towarzyskich,
• zaburzenia snu i odżywiania się,
• sięganie po używki lub leki,
• samookaleczenie się,
• próby samobójcze.

Dziecięcy odbiór traumatycznego zdarzenia może różnić się od odbioru osób dorosłych. Zarówno małe dzieci, jak i nastolatki cechuje większa koncentracja na sobie, niekiedy także przecenianie własnego wpływu na rzeczywistość. Mogą obwiniać się za to, że doszło do wypadku („Tata zginął, bo byłem na niego zły”). Z tego względu konieczne są rozmowy z dzieckiem na temat zdarzenia, w trakcie których będzie możliwe wyjaśnienie mu tego, co się stało i zapewnienie, że nie jest niczemu winne. Mogą w tym pomóc również konsultacje z psychologiem/psychotraumatologiem. W przeciwnym wypadku nieuzasadnione poczucie winy będzie stanowiło dla niego ogromne obciążenie.

Konsekwencją każdej traumy jest naruszenie wizji świata jako miejsca przewidywalnego i bezpiecznego. Poczucie wsparcia i zrozumienia ze strony bliskich osób są niezbędne do odzyskania poczucia bezpieczeństwa. Niekiedy może okazać się to niewystarczające. Jeżeli obserwujemy w zachowaniu dziecka niepokojące sygnały, warto poszukać pomocy u profesjonalisty.

ZAPAMIĘTAJ:

Ludzie, bez względu na wiek, mogą reagować na nagłe, stresujące i zagrażające zdarzenia w odmienny sposób. Niektórzy są w stanie dość szybko poradzić sobie z traumatycznym przeżyciem, takim jak wypadek komunikacyjny, inni przez długi czas doświadczają emocjonalnego cierpienia, choć fizyczne zranienia dawno się zagoiły lub w ogóle ich nie było.

• To w jaki sposób dana osoba sobie poradzi z traumatycznym wydarzeniem, w dużej mierze zależy od jej indywidualnej konstrukcji psychicznej oraz wsparcia, jakie otrzyma od otoczenia. W mniejszym stopniu zależy od przebiegu samego zdarzenia: silny stres można przeżywać nawet po zwykłej „stłuczce” samochodowej, w której nikt nie ucierpiał!
• Ciepła i bezpieczna relacja z bliskimi, poczucie bycia kochanym i rozumianym, niewątpliwie przyczynią się do szybszego odzyskania emocjonalnej równowagi.
• Uczestnik lub świadek wypadku komunikacyjnego, w którym utracił bliską osobę, powinien poszukać profesjonalnej pomocy psychologicznej: psychoterapeuty, który ma doświadczenie w pracy z osobami, które uczestniczyły w wypadku albo psychotraumatologa lub/oraz w przypadku osób dorosłych/nastolatków grupy wsparcia dla ofiar wypadków komunikacyjnych